ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ, ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ, ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԵՎ ՍՊՈՐՏԻ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

«ՈՐԱԿԱՎՈՐՈՒՄՆԵՐԻ ՇՐՋԱՆԱԿՆԵՐԸ ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ» ՍԵՊՏԵՄԲԵՐ 2008թ.   


ԵՎՐՈՊԱՅԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴ ԵՎ ՀՀ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
«ՈՐԱԿԱՎՈՐՈՒՄՆԵՐԻ ՇՐՋԱՆԱԿՆԵՐԸ ԲԱՐՁՐԱԳՈՒՅՆ ԿՐԹՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ» ԿՈՆՖԵՐԱՆՍ, ԾԱՂԿԱՁՈՐ, ԵՐԵՎԱՆ, ՀԱՅԱՍՏԱՆ, ՍԵՊՏԵՄԲԵՐԻ 8-9, 2008թ.
 
Ընդհանուր հաշվետվություն և եզրակացություններ, Մաիկի Ուդամ
 
 
Ընդհանուր հաշվետվություն
 
«Որակավորումների շրջանակները բարձրագույն կրթության ոլորտում» կոնֆերանսը, որը կազմակերպվել էր Եվրոպայի Խորհրդի և ՀՀ գիտության ու կրթության նախարարության կողմից, տվեց ինչպես տեսական դրույթներ ազգային որակավորումների շրջանակի (ՈՇ) մշակման համար, այնպես էլ տարբեր երկրների առաջավոր փորձի օրինակներ:
Պրն. Մոգենս Բերգը (Բոլոնիայի աշխատանքային խմբի նախկին ղեկավար, Դանիա) բացատրեց ՈՇ-ի դերը և նկարագրեց դեպի ինքնահավաստագրում տանող հնարավոր քայլերը (նաև հայտնի որպես Մոգենս Բերգի 10 քայլերը): Գլոբալացումը, ինստիտուցիոնալ ինքնավարությունը, ազգային և միջազգային թափանցիկության կարիքն ու հարմարեցումը ժամանակակից աշխատանքի շուկային, ժողովրդագրական միտումները և մրցակցությունը լավագույն ուսանողների համար միայն մի քանի գործոններ են, որոնք ստիպեցին, որ բարձրագույն կրթության հաստատությունները (և համակարգերը) բարեփոխեն իրենց:
ՈՇ-ները կարող են տարբեր դերեր ունենալ. դրանք կարող են հանդիսանալ որպես գոյություն ունեցող որակավորումների ստատուս քվո  նկարագրություններ կամ կրթական բարեփոխումների գործիք: ՈՇ-ները պետք է ուղղված լինեն դեպի աշխատանքի շուկան և ուսանողները, լինեն թափանցիկ և ավելի շուտ ընդհանուր, քան չափից դուրս մասնագիտացված բնույթի: Դրանք պետք է պարունակեն մակարդակներ կամ շրջափուլեր, որակավորումների նկարագրիչներ ու ուսման արդյունքներ, և ECTS կրեդիտների շարքեր: Որակավորումների ազգային շրջանակի (ՈԱՇ) մշակման համար առաջարկված քայլերը հետևյալն են.
·        ՈԱՇ-ի ընդունման մասին որոշում
·        ՈԱՇ-ի մշակում
·        ՈԱՇ-ի կառավարում
·        Համադրելիության ինքնահավաստագրում
Անհրաժեշտ է բացահայտել շահագրգիռ կողմերին, հաստատել հատուկ կամ մշտական կազմակերպություն/հանձնաժողով, համաձայնեցնել իրատեսական ժամանակացույց և գտնել մի քանի մարդ, որոնք կսկսեն մշակել ՈԱՇ-ի նախագիծը: Նախագիծը համագործակցող հաստատությունների և աշխատաշուկայի գործընկերների հետ քննարկելուց հետո կարող է հաստատվել ազգային մակարդակում: Գործընթացի կայունությունն ապահովելու համար պետք է կատարվի աշխատանքների իրականացման պարտականությունների վարչական բաժանում բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների (ԲՈւՀ), որակի ապահովման գործակալության (ՈԱԳ) և այլ մարմինների միջև: ԲՈւՀ-երը պետք է վերաձևակերպեն իրենց ուսումնական ծրագրերն ըստ վերջնական արդյունքի և ապահովեն, որ ծրագրի արդյունքները համապատասխանեն ՈԱՇ-ի մակարդակներին/շրջափուլերին: Եզրափակող քայլերը որակավորումների ներառումն է ՈԱՇ-ի մեջ և ԲԿԵՏ շրջանակի հետ համադրելիության ինքնահավաստագրումը: Թեև վերջինը դեռևս փորձնական փուլում է, և դեռ ոչ բոլոր երկրներն են պատկերացնում դրա իսկական բովանդակությունը:
Պրն. Սթիվըն Ադամը (ՄԹ) մանրամասն ներկայացրեց ուսման արդյունքները և դրանց օգտակարությունը ուսումնական ծրագրերի ու ՈԱՇ-ի մշակման համար: Ուսման արդյունքները կարող են նպաստել ուսանողակենտրոն ուսումնառությանը, օգտակար լինել ուսումնական ծրագրերի կազմման ժամանակ, օգնել որակի ապահովմանը և ստանդարտներին, օգտակար լինել սովորողներին և գործատուներին` կենտրոնանալով առաջադիմության, հմտությունների ու գիտելիքների վրա, և օգնել ազգային ու միջազգային թափանցիկությանը և ճանաչմանը:
Թեև ուսման արդյունքներն ու որակավորումների շրջանակները ներակայացնում են նաև բազմաթիվ մարտահրավերներ, օր.` ինչպես բաժանել ուսումնական ծրագրի բովանդակությունը բակալավրի և մագիստրոսի մակարդակների միջև, ինչպես հավասարակշռել տեսությունն ու գործնական փորձը, ինչպես ներգրավել գործատուներին և մյուս շահագրգիռ կողմերին ուսումնական ծրագրերի ու ՈՇ մշակման մեջ, ինչպես հաղթահարել համալսարանականների դիմադրությունն ու ռեսուրսների սակավությունը և այլն: «Բոլոնիայի գործընթացը պահանջում է ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին հղման կետեր` գումարած հին որակավորումների վերագնահատումը, այլ ո՛չ թե դրանց վերափաթեթավորումը»:
Ի հավելումն, Հայաստանի, Ուկրաինայի և Մոլոդովայի ներկայացուցիչները ներկայացրեցին իրենց երկրների ներկա իրավիճակը և իրենց ՈԱՇ-ների մշակման հետագա ծրագրերը: Բոլոր ներկայացված երկրները սկսել են գոնե մտածել ՈԱՇ մշակելու մասին: Օրինակ, Հայաստանը ձևավորել է ՈԱՇ-ի մշակման հանձնաժողով, ինչպես նաև աշխատանքային խմբեր որակի և կրեդիտների համակարգերի մշակման համար: Ուկրաինայում տարբեր շահագրգիռ կողմերի միջև ընթացող բանակցությունները հավանաբար երկար կշարունակվեն, քանի որ կան կրթական հաստատությունների հետ առչություն ունեցող 27 նախարարություն:
Հունգարիայից, Էստոնիայից և Լատվիայից ժամանած փորձագետները ներկայացրեցին իրենց երկներում ընթացող ՈԱՇ մշակման զարգացումները: Բոլոր փորձագետները շեշտեցին, որ ուսման արդյունքները ուշադրության կենտրոնում են հայտնվել ազգային և ինստիտուցիոնալ մակարդակներում: Թեև, ինչպես պրն. Սթիվըն Ադամը նշեց, դեռևս պետք է անցնել երկար ճանապարհ վերը նշված մարտահրավերները հաղթահարելու համար: Հունգարիան իրականացնում է պիլոտային ծրագիր, մշակելով առաջին շրջափուլի համար արդյունքներ 7 առարկաների բնագավառներում, հուսալով, որ 2010թ. կհասնի ՈԱՇ-ի լիակատար իրականացմանը, Լատվիան պատրաստել է ՈԱՇ-ի նախագիծը, Էստոնիան հաստատել է իր ՈԱՇ-ը և պատրաստվում է ավարտել ուսումնառության բոլոր ծրագրերի բարեփոխումը/վերաձևակերպումը մինչև 2009թ. սեպտեմբերի 1-ը:
Բանավեճերի ժամանակ բարձրացվեցին մի շարք հարցեր, օրինակ`
·        Ինչո՞ւ փոխել, երբ ներկա համակարգը բավական լավն է:
·        Սկսել բարձրագույն կրթությունից, թե՞ բոլոր մակարդակներում:
·        Միայն շրջափուլերը, թե՞ նաև մասնագիտական/ուսումնառության բնագավառները:
·        Շեշտել հիմնարար կրթության, թե՞ աշխատանքի շուկայի կարիքները:
·        Արդյոք ուսումնական ծրագիրը պետք է լինի գրավիչ ավելի շատ աշխատողներ աշխատաշուկա բերելու համար, թե՞ աշխատանքի շուկան այնքան գրավիչ դարձնի մասնագիտությունը, որ ուսանողներին ստիպի ընդունվել համապատասխան ուսումնական ծրագիր:
·        Ուսուցչա-, ուսանողա-, թե՞ գիտելիքակենտրոն մոտեցում:
Ինչպես պրն. Մոգենս Բերգը նշեց, երկիրն ինքը պետք է որոշի` ունենալ ստատուս քվոը սկսելը կարող է արագացնել ողջ գործընթացը և շահագրգռել նաև միջին մասնագիտական կրթության հատվածին (որը հաճախ ավելի անորոշ է, քան ԲԿ) սկսել և/կամ ավարտել իրենց մասը դրա մեջ: Առաջարկվեց, որ մակարդակները/շրջափուլերը լինեն ավելի շուտ ընդհանուր, քան թե չափից դուրս նեղ մասնագիտական (Մոգենս Բերգ), և հիմնել ու պահպանել հավասարակշռություն տեսական ուսուցման և գործնական փորձառության միջև (Սթիվըն Ադամ): նկարագրություններ, թե կրթական բարեփոխումներ: Օրդ. Էվա Գոնչին նշեց, որ երբեմն հին շենքի վերանորոգումն նվազ արդյունավետ է, քան նոր շենքի կառուցումը: Ինչպես պրն. Մոգենս Բերգի, այնպես էլ օրդ. Մաիկի Ուդամի փորձը ցույց է տալիս, որ բարձրագույն կրթության համար ՈԱՇ-ի մշակում
Նշվեց, որ բոլոր շահագրգիռ կողմերին որակավորումների շրջանակների մշակման գործում ամբողջությամբ ներգրավելն այնքան էլ դյուրին չէ: Ընդգծվեց, որ գործատուի ներդրումն ու աջակցությունը կարևոր է այնպես, ինչպես որակավորումների կապը շուկայի և դրանով իսկ շրջանավարտների աշխատանքի ընդունվելու հնարավորությունների հետ: Սակայն գոյություն ունեն բարձրագույն կրթության այլ պարամետրեր ու նպատակներ, որոնք պետք է արտացոլվեն որակավորումների մեջ, ներառյալ` որպես ժողովրդավարական հասարակության ակտիվ քաղաքացի կյանքին պատրաստելը, անհատի զարգացումը, և լայն, առաջավոր գիտելիքների հիմքի ստեղծումն ու պահպանումը: Ինչպես ուսուցչակենտրոն, այնպես էլ գիտելիքակենտրոն մոտեցումները կարող են օգտագործվել միաժամանակ, թեև ուսուցչի դերն ավելի շատ ուսուցման կառավարման գործում է (Սթիվըն Ադամ):
Եվրոպայի Խորհրդի ներկայացուցիչ պրն. Ժան-Ֆիլիպ Ռեստուն հիշեցրեց, որ ՈԱՇ մշակումը սովորելու գործընթաց է` ոչ ոք չունի բոլոր ճիշտ պատասխանները մինչև գործն սկսելը:
Եզրակացություններ
Կոնֆերանսի մասնակիցները համաձայնեցին, որ չկա առաջ ընթանալու մի եզակի պարզ կամ կատարյալ ուղի: Յուրաքանչյուր երկիր ունի իր անհատական յուրահատկությունները, որոնց շրջանակներում կմշակի իր որակավորումների շրջանակը: Բարձրագույն կրթությունը յուրաքանչյուր պետության մշակութային ժառանգությունը փոխանցելու կարևոր մեխանիզմներից մեկն է: Որակավորումների յուրաքանչյուր ազգային շրջանակ պետք է աջակցի բարձրագույն կրթության բնագավառում բազմազան բարեփոխումներին, որոնք արտացոլում են մի շարք կրթական առաջնահերթություններ, որոնցից շատերը կօգտագործվեն նորանկախ պետությունների կողմից: Համագործակցությունը և առաջավոր փորձի փոխանակումը օգտակար է նման իրավիճակում:
Որակավորումների նոր շրջանակների մշակումն ու հաջողությունը կախված է բոլոր շահագրգիռ կողմերի կողմից դրանց ընդունումից և նրանց մասնակցությունից, ինչն անհրաժեշտ է դարձնում մտածելակերպի փոփոխությունն ու ներքևից վերև (բարձրագույն կրթության հաստատություն), ինչպես նաև վերևից ներքև (նախարարություն) եկող նախաձեռնությունների միաձուլումը: Բացի այդ, Բոլոնիայի բարեփոխումներն առավել լավ ըմբռնվում են ամբողջականորեն, այլ ոչ թե առանձին-առանձին: Որակավորումների շրջանակների, ճկուն կրեդիտային համակարգերի (ECTS), որակի ապահովման, ուսման արդյունքների, սովորողակենտրոն ուսումնառության, շարժունության և ճանաչման նախաձեռնությունների (ներառյալ նախորդ` ֆորմալ և ոչ ֆորմալ տիպի ուսումնառության ճանաչումը) և այլն ներմուծումը փոխկապակցված են և առանձին ընթացող զարգացումներ չեն: Այսպիսով, ՈԱՇ-ին հասնելու համար անհրաժեշտ է բարեփոխումների մի համախումբ:
Նշվեցին հետևյալ երկու օգտակար տեղեկատվական աղբյուրները` «Ազգային որակավորումների մշակումն ու հավաստագրումը» 2007թ. մայիսի Բոլոնիայի աշխատանքային խմբի հաշվետվությունը (http://www.ond.vlaanderen.be/
hogeronderwijs/bologna/qf/national.asp) և 2007թ. հոկտեմբերի Եվրոպայի Խորհրդի Բոլոնիայի «Որակավորումների շրջանակների ֆորում « սեմինարի նախապատմություն-հաշվետվությունը, նյութերը, ներկայացումները և եզրակացությունները (http://www.coe.int/t/dg4/highereducation/QF/):
Ընդգծվեց, որ ազգային որակավորումների շրջանակների մշակումն ու ստեղծումը չպետք է արվի հապճեպորեն: Ավելին, դրանք ավարտելու 2010թ. վերջնաժամկետն իրատեսական չէ շատ անցումային երկրների համար: Եթե ազգային որակավորումների շրջանակները շատ արագ նախաձեռնվեն, դրանք կարող են լավ չհասկացվել, տուժել քիչ մասնակիցների ներգրավումից և, արդյունքում, բարելավելու փոխարեն ավելի շուտ վնասել բարձրագույն կրթությանը և ետ տանել ցանկացած բարեփոխումների գործընթաց: Բոլոնիայի բարեփոխումները պետք է նախաձեռնվեն որոշ անհապաղությամբ, սակայն առանց անհարկի հապճեպության:
Նշվեց, որ բարձրագույն կրթության աշխատողները/դասախոսական կազմը միշտ չէ, որ ողջունում են Բոլոնիայի բարեփոխումների գործընթացը, սակայն նրանց ներգրավումը որոշիչ է դրա հաջողության համար: Մարտահրավերն այստեղ մանրամասն ազգային ռազմավարություն մշակելն է, որը կընդգրկի և կոգեշնչի բարեփոխությունների բոլոր շահագրգիռ կողմերին:
Հայաստանում հաջորդ հնարավոր գործնական քայլերի շուրջ քննարկումների արդյունքում Հայաստանի ֆրանսիական համալսարանի ռեկտորի կողմից արվել է առաջարկություն` հրավիրել հանդիպում զարգացումները շարունակելու համար: Հայաստանի ռեկտորների խորհուրդը պատրաստ էր կազմակերպել նման հանդիպում, և դա աջակցություն է ստացել կրթության նախարարության կողմից: Այդ հանդիպումը կհիմնվի ECTS-ի և որակի ապահովման վերաբերյալ Տեմպուսի նախատեսած սեմինարների արդյունքների վրա:
Կայացվել է համաձայնություն առ այն, որ բոլոր երկրները պետք է զգուշորեն աշխատեն ընդգրկել բոլոր «նախաբոլոնյան» որակավորումներն որակավորումների նոր շրջանակների մեջ: Կարևոր է գիտակցել, որ հին որակավորումների, կրթական կառույցների ու գործընթացների մեջ բավականին որակ և լավ փորձ կա մարմնավորված: Նախաբոլոնյան որակավորումներ կրողները պետք է պատշաճ կերպով ճանաչվեն և չպետք է տուժեն որակավորումների նոր շրջանակներում` այդ որակավորումները պետք է համապատասխան կերպով ճանաչվեն նոր համակարգի մեջ:
Փոխնարար պրն. Արա Ավետիսյանը նշեց, որ համաժողովը հաջողություն ունեցավ: Առանցքային հարցը այն էր, թե ինչպես արդյունավետ կերպով կազմակերպել որակավորումների շրջանակների ստեղծումը. կոնֆերանսի քննարկումներն իրենց օգտակար և կառուցողական նպաստը բերեցին այդ գործին: 
 
 
 
Այս հաշվետվության մեջ օգտագործվել են մասեր «Քննարկման կետեր և եզրակացություններ նորանկախ երկրներում ազգային որակավորումների մշակման վերջին փուլից. ուղի դեպի առաջ» (Սթիվըն Ադամ, Մաիկի Ուդամ):